ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΛΙΟ - ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ ΣΤΟ ΔΕΡΜΑ

Mέλασμα

Εφηλίδες(φακίδες)

Ηλιακή κνίδωση

Βλαπτική επίδραση του ήλιου

      Η ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στην γη περιλαμβάνει:1) την υπεριώδη (UVA, UVB) σε ποσοστό 6%  2) την ορατή (μέσω της οποίας λειτουργεί η όραση μας) σε ποσοστό 48% και 3) την υπέρυθρη(την καταλαβαίνομε από την θερμαντική και αγγειοδιασταλτική δράση της, ενώ σε υπερβολική έκθεση μπορεί να προκαλέσει θερμοπληξία) σε ποσοστό 46%. Βλαπτική για τον άνθρωπο είναι κυρίως η υπεριώδης ακτινοβολία. Μπορεί να προκαλέσει: 

     Οξείες αντιδράσεις (αυτές που φαίνονται αμέσως) όπως το ηλιακό έγκαυμα, το μέλασμα(πανάδες),οι εφηλίδες(φακίδες), φωτοδερματοπάθειες (π.χ. πολύμορφο εξάνθημα από φως, ηλιακή κνίδωση),φωτοευαισθησία από φάρμακα(π.χ. τετρακυκλίνες, σουλφοναμίδες, φουροσεμίδη, αμιωδαρόνη, ναπροξένη, χλωροπρομαζίνη, ισοτρετινοίνη)

      Χρόνιες αντιδράσεις (εμφανίζονται μετά από 20-30 χρόνια) και είναι πιο σοβαρές όπως: φωτογήρανση (ρυτίδες, σκουρόχρωμες κηλίδες, ευρυαγγείες, γεροντική πορφύρα, πάχυνση και χαλάρωση του δέρματος), ανοσοκαταστολή (μειωμένη αντίσταση του οργανισμού σε κάθε είδους βλαπτικούς παράγοντες) και κυρίως φωτοκαρκινογένεση (ακτινικές υπερκερατώσεις, βασικοκυτταρικό και ακανθοκυτταρικό καρκίνωμα, κακόηθες μελάνωμα). Όσον αφορά τα μάτια μπορεί να προκαλέσει καταρράκτη.

• Ένα μεγάλο μέρος της υπεριώδους ακτινοβολίας απορροφάται από το όζον στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας (στρατόσφαιρα). Πιο συγκεκριμένα από το φάσμα των UVA και UVB μόνο το 6% φτάνει στην επιφάνεια της γης ενώ η UVC απορροφάται εξ ολοκλήρου. Τα τελευταία χρόνια έχει μειωθεί το όζον με αποτέλεσμα ο κίνδυνος από την ηλιακή ακτινοβολία να είναι μεγαλύτερος. Κατά μέσο όρο το ποσοστό αύξησης της υπεριώδους ακτινοβολίας είναι τριπλάσιο του ποσοστού μείωσης του όζοντος. Αν π.χ. η μείωση του όζοντος πάνω από την Ελλάδα είναι 6% , η αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας είναι 18%. Κάθε 10 χρόνια το όζον μειώνεται κατά 5%,το οποίο θεωρείται σημαντικό σαν μέγεθος.

• Είναι λάθος να πιστεύομε ότι υψηλές δόσεις ηλιακής ακτινοβολίας είναι απαραίτητες για την υγεία και την ανάπτυξη, επειδή έτσι ευνοείται η παραγωγή της βιταμίνης D(που χρειάζεται κυρίως στην διαμόρφωση των οστών).Στην πραγματικότητα 10-15 λεπτά την ημέρα για 2 η 3 φορές την εβδομάδα αρκούν.
• Οι συσκευές τεχνητού μαυρίσματος(solarium) εκπέμπουν υπεριώδη ακτινοβολία εξ ίσου βλαπτική με την ηλιακή ακτινοβολία. Είναι προτιμότερες οι κρέμες ή οι λοσιόν(self-tanning) που αναπαράγουν ένα  σχεδόν φυσιολογικό μαύρισμα χωρίς να προκαλούν βλάβη στο δέρμα. Το μαυρισμένο με αυτόν τον τρόπο δέρμα χρειάζεται όμως αντηλιακή προστασία.
• To δέρμα των παιδιών είναι περισσότερο ευάλωτο στην επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας(UV). Η ποσότητα της UV που απορροφάται από ένα παιδί κάτω των 6 ετών είναι 3 φορές μεγαλύτερη από την ποσότητα που απορροφάται από ένα ενήλικο. Αυτό συμβαίνει γιατί:1) στο δέρμα των παιδιών δεν έχει δημιουργηθεί ακόμη  το υδρολιπιδικό φιλμ 2) στα παιδιά η κερατίνη στιβάδα της επιδερμίδας είναι πιο λεπτή και δεν γίνεται παχύτερη  όταν ο ήλιος γίνεται εντονότερος και 3) όσο πιο μικρό είναι ένα παιδί τόσο πιο δύσκολα ξεκινά η λειτουργία του δέρματος μέσω της οποίας παράγεται μελανίνη. Επομένως  η ποσότητα της μελανίνης είναι λιγότερη και η φωτοπροστασία μικρότερη.

Φωτοευαισθησία(από λήψη διουρητικού διουρητικού)	Φωτογήρανση(ελάστωση)	Ακτινικές υπερκερατώσεις	Βασικοκυτταρικός καρκίνος

Οδηγίες για την προστασία από τις βλαπτικές ακτίνες(υπεριώδης  ακτινοβολία-U.V.) του ήλιου

1. Απόφυγε τον ήλιο από τις 10.00 το πρωί μέχρι τις 3.00 το απόγευμα. Προγραμμάτισε τις υπαίθριες δραστηριότητες σου νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα. Αν έχεις εφηλίδες(φακίδες) ή σπίλους(ελιές) πάνω από 20 μην εκτίθεσε στον ήλιο από τις 10-3 ακόμη και με αντηλιακό.
2. Χρησιμοποίησε καπέλλο, μακρυά μανίκια, μακρυά παντελόνια και γυαλιά που μπλοκάρουν την U.V.,όταν είσαι στον ήλιο. Στα ρούχα σημαντικότερο προστατευτικό ρόλο παίζει η πυκνή ύφανση και όχι το χρώμα όπως ευρέως πιστεύεται. Το βρεγμένο ρούχο προσφέρει μικρότερη προστασία από το στεγνό. Το καπέλλο θα  πρέπει να διαθέτει ικανοποιητικό γείσο για την σκίαση του προσώπου.
3. Χρησιμοποίησε αντηλιακό με ψηλό δείκτη προστασίας(τουλάχιστον 20) εφαρμόζοντας το 30 λεπτά πριν από κάθε έκθεση στον ήλιο, και μη ξεχνάς να το ξανααπλώνεις κάθε 2 ώρες εφ όσον παραμένεις στον ήλιο. Θυμήσου ότι το αντηλιακό πρέπει να ξαναχρησιμοποιείται μετά από κολύμπι, έντονη εφίδρωση κ.λ.π.. Όλα τα αντηλιακά ακόμη και τα αδιάβροχα ή ανθεκτικά στο νερό χάνουν κατά 50% την δυνατότητα προστασίας που διαθέτουν μετά από κατάδυση στη θάλασσα ή στη πισίνα.
4. Μη ξεχνάς να χρησιμοποιείς το αντηλιακό όταν έχει ελαφριά συννεφιά. Ένα μεγάλο ποσοστό(περίπου 80%) των ηλιακών ακτίνων περνά μέσα από τα σύννεφα. Καθώς επίσης και όταν κολυμπάς αφού το 95% της υπεριώδους ακτινοβολίας διαπερνά το νερό.
5. Άτομα υψηλού κινδύνου για την ανάπτυξη καρκίνου του δέρματος(αγρότες, ναυτικοί, προπονητές, ανοιχτόχρωμα άτομα) πρέπει να χρησιμοποιούν το αντηλιακό κάθε μέρα.
6. Αν αναπτύξεις αλλεργική αντίδραση στο αντηλιακό ,άλλαξε το. Κάποιο από τα υπάρχοντα αντηλιακά θα είναι κατάλληλο για σένα.
7. Πρόσεχε τις επιφάνειες που αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία. Το χιόνι, η άμμος, το τσιμέντο ακόμη και το νερό αντανακλούν μεγάλο μέρος της ακτινοβολίας. Το να μένεις στην σκιά δεν αποτελεί πλήρη προστασία.
8. Κράτησε τα παιδιά μακριά από τον ήλιο μέχρι την ηλικία των 6 μηνών. Άρχισε να χρησιμοποιείς αντηλιακό για τα παιδιά μετά το πρώτο εξάμηνο της ζωής τους. Για τα παιδιά έως 3 χρόνων συνιστάται περιορισμένη έκθεση διότι δεν έχουν αναπτύξει τις κατάλληλες άμυνες για την προστασία τους από τον ήλιο.
9. Δίδαξε τα παιδιά πώς να προστατεύονται από τον ήλιο, αφού μέχρι την ηλικία των 18 χρόνων δεχόμαστε το 50-80%  της ηλιακής  ακτινοβολίας που  αναφέρεται σ όλη μας την  ζωή. Η  βλαπτική  επίδραση  του  ήλιου  αρχίζει αμέσως  και  είναι αθροιστική.
10. Nα αποφεύγεις το τεχνητό μαύρισμα διότι οι συσκευές(solarium) αυτές εκπέμπουν υπεριώδη ακτινοβολία.
11. Προστασία χρειάζεται ακόμη και πίσω από τα κοινά τζάμια τα οποία απορροφούν ένα μέρος(UVB) μόνο της υπεριώδους ακτινοβολίας.
12. Περισσότερη προσοχή απαιτείται όταν βρεθούμε σε περιοχές μεγάλου υψομέτρου(η ένταση της UV ακτινοβολίας αυξάνεται κατά 5% κάθε 1000 πόδια από την επιφάνεια της θάλασσας) και κοντά στον ισημερινό.
13. Τρώτε καρότα που ενεργοποιούν την  μελανίνη στο δέρμα σας. Χρησιμοποιείστε σε κάθε λούσιμο ειδικό conditioner για προστασία των μαλλιών από τον ήλιο.
14. Η θερμοκρασία δεν είναι αξιόπιστος δείκτης για την επικινδυνότητα της ηλιακής ακτινοβολίας, γιατί είναι δυνατόν να δεχτείτε υψηλή ακτινοβολία(UVA) ακόμη και όταν η θερμοκρασία είναι χαμηλή  π.χ. σε  μια συννεφιασμένη ημέρα.

Τι πρέπει να γνωρίζομε για τα  αντηλιακά

• Τα αντηλιακά θα πρέπει να προστατεύουν και από τις δύο μορφές της υπεριώδους ακτινοβολίας(UVA και UVB) να είναι δηλαδή ευρέως φάσματος. Ο δείκτης προστασίας (SPF) αναφέρεται στην UVB ενώ για την υπεριώδη ακτινοβολία Α θα πρέπει να αναγράφεται στην συσκευασία το σήμα :

 Σύμφωνα με τις συστάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης η αναλογία των δεικτών προστασίας SPF/UVA πρέπει να είναι: ≤ 3. Άλλες υποχρεωτικές συστάσεις αφορούν την ημερομηνία λήξης του αντηλιακού μετά το άνοιγμα της συσκευασίας  που είναι σε 12 μήνες και η απαγόρευση κυκλοφορίας προϊόντων με συντηρητικά isopropyl και isobutyl parabens καθώς και η απαγόρευση κυκλοφορίας προϊόντων με περιεκτικότητα > 0,19% σε N-propyl και N-butyl parabens, μετά το τέλος του 2012. Στο κείμενο της ετικέτας του αντηλιακού δεν πρέπει να αναγράφεται: 100% προστασία από την ακτινοβολία UV(όπως «sunblock», «απόλυτη προστασία») γιατί δημιουργούνται μη ρεαλιστικές προσδοκίες.

• Σήμερα τα αντηλιακά φίλτρα κατατάσσονται σε 2 κύριες κατηγορίες: τα χημικά φίλτρα που απορροφούν την ακτινοβολία του ήλιου που φτάνει στο δέρμα και τα φυσικά(ορυκτά) φίλτρα που αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία. Στα χημικά φίλτρα ανήκουν και τα οργανικά φίλτρα που μάλλον αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία λόγω της ιδιαιτερότητας των μορίων τους, επειδή συγχρόνως απορροφούν και αντανακλούν την υπεριώδη ακτινοβολία. Εκπροσωπούνται από το μόριο Tinosorb M. Όσον αφορά τα φυσικά φίλτρα, αυτά είναι αδρανείς κόνεις και σήμερα εκπροσωπούνται μόνο από το διοξείδιο του τιτανίου, αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν αναγνωρίζει πλέον ως αντηλιακό φίλτρο το οξείδιο του ψευδαργύρου.

• Δεν χρειάζεται άλλο αντηλιακό για το σώμα και άλλο για το πρόσωπο. Ένα και καλό αρκεί κατά προτίμηση σε μορφή γαλακτώματος(body milk).Τα άτομα με λιπαρό δέρμα ή/και ακμή να προτιμούν αντηλιακό σε μορφή spray ή gel. Στις ευαίσθητες περιοχές του προσώπου, όπως τα χείλη και γύρω από τα μάτια είναι καλύτερη η χρησιμοποίηση κηρώδους αντηλιακού σε μορφή stick.
• Eπιλέγετε αντηλιακά με φυσικά φίλτρα (Ti20) για τα παιδιά, εάν το δέρμα σας καίγεται εύκολα, αν είστε αλλεργικοί ή αν παίρνεται φάρμακα  που προκαλούν φωτοευαισθησία (τετρακυκλίνες, διουρητικά, σουλφοναμίδες, ορισμένα ψυχοτρόπα, αντιαρρυθμικά, αντιλιπιδαιμικά κ.λ.π.)                                                    
• Για τις καλοκαιρινές σας δραστηριότητες πρέπει να διαλέγετε προιόντα ανθεκτικά στο νερό(water resistant ή water proof).
• Οι δερματολόγοι προτείνουν για τον μέσο Έλληνα και Ελληνίδα που συνήθως έχουν φωτότυπο 2 με 3(ούτε  πολύ ανοικτό ούτε πολύ σκούρο δέρμα) αντηλιακό με δείκτη προστασίας(SPF) 20-30. Όσο το δέρμα μαυρίζει δεν χρειάζεται τόσο υψηλούς δείκτες, καθώς διαθέτει όλο και μεγαλύτερη φυσική άμυνα. Επίσης θα πρέπει να κάνομε χρήση των αντηλιακών, στη χώρα μας λόγω μεγαλύτερης ηλιοφάνειας, όλες τις εποχές, όχι μόνο το καλοκαίρι. 

• Άτομα με υπερεύαισθητο δέρμα να κάνουν  test  δοκιμής του αντηλιακού  πριν την κανονική χρήση του. Δηλαδή να εφαρμόζουν μικρή ποσότητα στη έσω επιφάνεια του βραχίονα και να περιμένουν μέχρι 48 ώρες μήπως φανεί κάποιος ερεθισμός.
• Ορισμένα άτομα που χρησιμοποιούν αντηλιακά, έχουν την τάση να εκτίθενται υπερβολικά στον ήλιο, θεωρώντας ότι είναι απολύτως ασφαλή με την χρήση του αντηλιακού. Η εσφαλμένη αυτή πρακτική ελαχιστοποιεί την προστατευτική δράση του αντηλιακού.
• Μην εμπιστεύεστε μια κρέμα που περιέχει αντηλιακό με δείκτη προστασίας 4. Δεν παρέχει την ίδια προστασία με ένα αντηλιακό με δείκτη προστασίας 20. Αντίθετα make-up ή κραγιόν που περιέχουν αντηλιακό, έστω και με δείκτη 4, επειδή είναι αδιαφανή, είναι περισσότερο αποτελεσματικά.
• Ορισμένες φορές τα αντηλιακά, που περιέχουν χημικά φίλτρα, μπορεί να προκαλέσουν αυξημένη εφίδρωση επειδή μετασχηματίζουν την υπεριώδη ακτινοβολία σε θερμότητα. Αυτό σπάνια καταλήγει σε θερμικό εξάνθημα και εφ όσον οι καιρικές συνθήκες το ευνοούν(αυξημένη θερμοκρασία και υγρασία). Τα αντηλιακά με φυσικά φίλτρα, επειδή αντανακλούν την υπεριώδη ακτινοβολία, δεν παράγουν θερμότητα.
• Και τέλος η έρευνα έχει δείξει ότι η κανονική χρήση ενός αντηλιακού(SPF 20) καθ όλη την διάρκεια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας θα ελαττώσει τον κίνδυνο για καρκίνο του δέρματος σχεδόν κατά 80%